1865

Στη δεκαετία του 1860 η κατάσταση του πληθυσμού της Τζαμάικα ήταν τραγική. Οι περισσότεροι ήταν ακτήμονες, ως πρώην σκλάβοι ή παιδιά πρώην σκλάβων. Η (αντιπρόσωπος του Βρετανικού Στέμματος) κυβέρνηση συνέτεινε στην εξαθλίωση των μαύρων, με εξοντωτικούς φόρους που τους ανάγκαζαν να δουλεύουν στις φυτείες ζάχαρης των μεγάλων γαιοκτημόνων, ουσιαστικά σε χειρότερη μοίρα απ' ό,τι όταν ήταν σκλάβοι. Μόνο ένας στους 200 Τζαμαϊκανούς είχε εκλογικά δικαιώματα. Οι φτωχοί μαύροι (δηλαδή οι υπόλοιποι 199 στους 200) αντιμετωπίζονταν σα ζώα, κυρίως από τη δικαιοσύνη.

Ένα από τα λίγα έγχρωμα εξέχοντα μέλη της Τζαμαϊκανής κοινωνίας ήταν ο Paul Bogle, από το χωριό Stony Gut. Ήξερε να διαβάζει και να γράφει. Είχε δική του μία σχετικά άνετη έκταση και ζούσε από αυτήν. Είχε γεννηθεί ελεύθερος την εποχή που η δουλεία δεν είχε ακόμη καταργηθεί. Η φιλία του με ένα λευκό μεγαλογαιοκτήμονα γείτονά του (που νιάζονταν όμως για τα δικαιώματα του λαού) τον οδήγησε στην Εκκλησία των Βαπτιστών. Έγινε διάκονος, γεγονός που του έδινε το δικαίωμα να μιλά εκ μέρους της τοπικής κοινωνίας. Και βέβαια δεν ήξερε πότε έπρεπε να σωπαίνει. Άρχισε να παρεμβαίνει εδώ κι εκεί, υπερασπιζόμενος τα δικαιώματα των φτωχών.

Στις 7 Οκτωβρίου, στο Morant Bay, ένας φτωχός μαύρος (κατ' άλλους 2) υπέστη μία παρωδία δίκης και καταδικάστηκε σε φυλάκιση για καταπάτηση ξένης ιδιοκτησίας (επρόκειτο για μία εγκαταλελειμένη από καιρό φυτεία). To ακροατήριο, αποτελούμενο κυρίως από συγχωριανούς του, αγανάκτησε. Το δικαστήριο διέταξε να συλληφθεί ένας από τους "ταραξίες", αλλά ο Bogle και κάποιοι δικοί του μπήκαν στη μέση και ο τύπος την έκανε. Κατ' άλλους το ακροατήριο, υποκινούμενο από τον Bogle, τα έκανε όλα πουτάνα και γλίτωσε και ο κατηγορούμενος. Σε κάθε περίπτωση, οι μπάτσοι τα πήραν με το Bogle, ο οποίος διέφυγε επίσης στο Stony Gut.

Οι απόπειρες σύλληψής του στην έδρα του απέτυχαν ελεεινά: οι χωρικοί δεν άφηναν την αστυνομία να πάρει τον Bogle. Τέσσερις μέρες αργότερα, ο Bogle μαζί με μία μικρή ομάδα χωρικών επέστρεψαν στο Morant Bay, για να βρουν το δίκιο τους. Το Δικαστήριο φρουρούνταν από μικρές σχετικά δυνάμεις (κυρίως αστυνομικούς και εθελοντές πολιτοφύλακες), οι οποίες άνοιξαν πυρ (σκοτώνοντας 7-8 χωρικούς). Οι χωρικοί δεν πτοήθηκαν. Σύντομα απώθησαν τους φρουρούς μέσα στο Δικαστήριο, όπου στη συνέχεια έβαλαν φωτιά. Μόλις έβγαιναν οι μπάτσοι, τους σκότωναν.

Αυτό ήταν. Μέσα σε λίγα 24ωρα, περίπου 2000 χωρικοί μαίνονταν σε όλη τη Τζαμάικα, σκοτώνοντας δύο μεγαλογαιοκτήμονες και κλωτσοπετάγοντας κάμποσους ακόμα από τις βιλάρες τους. Ο κυβερνήτης της αποικίας Edward Eyre είδε πως ο κόμπος έφτασε στο χτένι και φρόντισε να φέρει 10.000 στρατιώτες για να επιβάλλουν την τάξη.

Έσφαξαν με την ψυχή τους, χωρίς να κάνουν διακρίσεις ηλικίας ή φύλου. Σκότωσαν 439 άτομα και έκαψαν χίλια σπίτια, με σκοπό βασικά να τιμωρήσουν τον πληθυσμό για την υποστήριξη στους στασιαστές. Ο ίδιος ο Bogle υποχώρησε στο Stony Gut με τους δικούς του, αλλά δεν τη γλίτωνε πια: σύντομα ο στρατός έφτασε κι εκεί. Το Stony Gut ισοπεδώθηκε τελείως. Ο Boggle συνελήφθη και μεταφέρθηκε στο Morant Bay, ώστε να απολογηθεί για το έσχατο έγκλημά του απέναντι στο Στέμμα. Συνολικά συνελήφθησαν 1000 περίπου άτομα και πάλι χωρίς διακρίσεις ηλικίας ή φύλου.

Και τώρα βρισκόμαστε στα μέσα Οκτωβρίου 1865, στην Ανατολική Τζαμάικα. Ο Bogle έχει μόλις καταδικαστεί για εσχάτη προδοσία και βαδίζει προς την αγχόνη. Τριγύρω ο κοσμάκης παρακολουθεί με τρόμο το φρικτό θέαμα των δημίων επί τω έργω: δεν είναι μόνο ο Bogle. Άλλοι 434 θα εκτελεστούν συνολικά και άλλοι 600 θα λάβουν από 100 χτυπήματα με το μαστίγιο για τους εμπεδωθεί η θέση τους. Παντού ουρλιαχτά, παρακάλια, κλάματα. Και έχει λιακάδα και ζέστη. Έχει 96 βαθμούς Farenheit, ή αν προτιμάτε 36 βαθμούς Κελσίου...

... "Blue sky over east Jamaica, hot sun blazed in the open and people sweated in the shade.
Sweated for someone who had represented their point of view, truth, rights and justice." (Third World)

Όταν ο Eyre επέστρεψε στην Αγγλία το 1866, τον υποδέχθηκε ένα πλήθος από θαυμαστές. Όμως την ίδια μέρα άνθρωποι κυρίως της εργατικής τάξης έκαναν ένα συμβούλιο, το οποίο τον καταδίκασε ως προδότη. Σύντομα ο κυβερνήτης είχε να αντιμετωπίσει μία τεράστια κατακραυγή. Άλλωστε ήταν πάρα πολλοί οι Βρετανοί που ένιωσαν ντροπή για τα γεγονότα του Morant Bay). Η Βρετανική κοινωνία διχάστηκε. Επιφανείς προοδευτικοί Βρετανοί -μεταξύ αυτών και ο Κάρολος Δαρβίνος- συνέστησαν μία επιτροπή διερεύνησης των εγκλημάτων του Eyre. Η επιτροπή ζήτησε ο Eyre να δικαστεί για φόνο, ή ακόμα και για εσχάτη προδοσία (αφού έκανε κατάχρηση του νόμου για να σφαγιάσει Βρετανούς). Αντίστοιχα επιφανείς συντηρητικοί συνέστησαν μία "αντιεπιτροπή" με σκοπό την υπεράσπισή του. Τελικά ο Eyre κατηγορήθηκε δύο φορές για φόνο, αλλά ποτέ δεν προχώρησε η διαδικασία.

Η εξέγερση του 1865 δεν έγινε για το τίποτα. Η κυβέρνηση βελτίωσε σημαντικά τη μεταχείριση του λαού της Τζαμάικα. Ήταν το πρώτο από μία σειρά βημάτων προς την πλήρη χειραφέτηση. Ο Bogle είναι σήμερα εθνικός ήρωας της Τζαμάικα.

Για το Bogle και την εξέγερση του Morant Bay, όπως έγινε γνωστή, οι Thirld World έγραψαν το 1977 ένα από τα πιο συγκινητικά και πιο γνωστά τραγούδια της Roots Reggae. Το "1865", που είναι περισσότερο γνωστό με το δευτερεύοντα τίτλο του[*]: "96 Degrees in the Shade" (ίδιος με τον τίτλο του άλμπουμ)

96 degrees in the shade...
Real hot in the shade...

Said it was 96 degrees in the shade
Ten thousand soldiers on parade
taking i and i to meet a big fat boy
sent from overseas the Queen employ

Excellency before you i come
with my representation
you know where i'm coming from

You caught me on the loose
fighting to be free
Now you show me a noose
on the cotton tree
Entertainment for you
martyrdom for me

96 degrees in the shade...
Real hot in the shade...

Some may suffer and some may burn
but i know that one day my people will learn
As sure as the sun shines, way up in the sky
Today i stand here a victim the truth is I'll never die

96 degrees in the shade...
Real hot in the shade...

Δεν ξέρω γιατί με αγγίζουν τόσο βαθιά αυτοί οι στίχοι, ούτε γιατί με αγγίζει ο τρόπος που έζησε και πέθανε ένας μαύρος παπάς στη Τζαμάικα του 19ου αιώνα. Στο βαθμό που μπορώ να εκλογικεύσω τη μαγεία τους, νομίζω πως εκφράζουν κάτι πραγματικά πανανθρώπινο. Η εξέγερση στο Morant Bay είναι σύμβολο για τους Τζαμαϊκανούς. Δεν ξεκίνησε όμως, ούτε έγινε για κάποιο σύμβολο. Ξεκίνησε γιατί ένας άνθρωπος καταπιέστηκε. Ξεκίνησε και γιατί ένας άλλος άνθρωπος νοιάστηκε, παρόλο που δεν καταπιεζόταν ο ίδιος. Και κατέληξε να γενικευτεί επειδή τελικά ακόμα και οι πιο εξαθλιωμένοι έχουν αξιοπρέπεια. Μπορεί να είναι μαλακία, αλλά εγώ αυτά νιώθω.

[*] Επίσης είναι τρομερά δημοφιλές, οπότε στο amazon δεν προσφέρεται preview. Λογικά βέβαια αυτό σημαίνει ότι δε θα έχετε και πρόβλημα να το βρείτε, οι λίγοι (εξαιρετικά άτυχοι) από εσάς που δεν το έχουν ήδη ακούσει δηλαδή.

ΥΓ: Οι λίγες πηγές που κοίταξα έχουν μία σειρά από μικροαντιφάσεις μεταξύ τους (κυρίως ως προς τον αριθμό των εμπλεκομένων σε κάθε σημείο της ιστορίας). Απ' ό,τι καταλαβαίνω, η βιβλιογραφία είναι μικρή αλλά και το θέμα παραμένει φορτισμένο ως μέρος του εθνικού μύθου δύο κρατών. Θέλω να ελπίζω πως μετέφερα σωστά την ουσία του ζητήματος.