μας κλέβουνε

update: επειδή στον κόσμο φαίνεται ότι υπάρχουν πραγματικά 3 διανοητικά καθυστερημένοι που κατάλαβαν άλλα αντ' άλλων, επειδή ίσως διάβασαν μόνο την πρώτη παράγραφο, προσθέτω διευκρίνιση (αν είστε τόσο καθυστερημένοι που να χρειάζεστε τη διευκρίνηση σας παρακαλώ αυτοκτονήστε).

ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΗ ΓΙΑ ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΜΕΝΟΥΣ ΦΑΝΑΤΙΚΟΥΣ. ΤΟ ΠΑΡΑΚΑΤΩ ΚΕΙΜΕΝΟ:
α) Ειρωνεύεται την άποψη "μας κλέβουν οι προηγούμενες γενιές".
β) Υπερασπίζεται το ανθρώπινο δικαίωμα στην κοινωνική ασφάλιση σε βάρος της "ελευθερίας" να γράφουμε το διπλανό μας στα @@ μας.
γ) Σατιρίζει το νεοφιλελεύθερο κυνισμό που εκφράζεται με το γνωστό στυλ "τι να κάνουμε βρε παιδιά; Έτσι είναι το σωστό"
δ) Έχει γραφτεί σε απάντηση (και παρωδία) παλαιότερου άρθρου του S G που υποστήριζε ακριβώς τα αντίθετα (καλό συνοδοιπόρο βρήκατε ρε καθυστερημένοι).

That said, είμαι ειλικρινά της γνώμης ότι τόσο ηλίθιοι φανατισμένοι θρασύδειλοι αξίζουν να κοσμούν αιωνίως αυτό το post με τα τεκμήρια της βλακείας τους.

Πάμε λοιπόν:

Μιλάω φυσικά για αυτά τα μουνιά που λέγονται παλιότερες γενιές. Με το τρέχον ασφαλιστικό καθεστώς, ήδη ρουφάνε ένα 13% του ΑΕΠ για τις συντάξεις τους. Σε 45 χρόνια θα ρουφάνε 25% (Powerpoint). Από τα 10 ευρώ που θα βγάζουμε, τα 2,5 θα πηγάινουν για να ζήσει πλουσιοπάροχα κάποιος κωλόγερας. Ντροπή και αίσχος.

Κι όλα αυτά (δηλαδή η μελλοντική ληστεία των 2.5 ευρώ) γιατί;

Γιατί το τρέχον σύστημα βασίζεται στην αρχή της ανταποδοτικότητας: οι εργαζόμενοι του σήμερα πληρώνουν εισφορές για να πληρώνονται οι συντάξεις και ταυτόχρονα παίρνουν ως αντάλλαγμα την εγγύηση ότι οι εργαζόμενοι του αύριο θα πληρώνουν τις δικές τους συντάξεις.

Υποθέτω πως, υπό κάποια οπτική γωνία, αυτό μπορεί να χαρακτηριστεί κλοπή. Ειδικά αν παραλείψουμε το δεύτερο σκέλος: "παίρνουν ως αντάλλαγμα την εγγύηση ότι θα πληρώνονται οι δικές τους συντάξεις". Και αν παραβλέψουμε μερικά σημαντικά γεγονότα, όπως ότι η έννοια της "κλοπής" είναι καθαρά νομική. Δεν είναι κλοπή όποτε δίνουμε χρήματα που θα προτιμούσαμε να μην τα δώσουμε. Δεν είναι κλοπή π.χ. να πρέπει να συνεισφέρεις σε γη και χρήμα όταν ένα οικόπεδό σου μπαίνει στο σχέδιο. Είναι Νόμος του Κράτους. Δε σ' αρέσει; Ξεκίνα εκστρατεία για να αλλάξει με δημοκρατικά μέσα. Μέχρι να αλλάξει, αδιάφορα αν είναι (ή μάλλον: αν σου φαίνεται) σωστό ή όχι, είσαι υποχρεωμένος να το κάνεις κι αν δεν το κάνεις είσαι παράνομος και όχι π.χ. πληγωμένο και καταπιεσμένο νούφαρο.

Εν προκειμένω, η "κλοπή" αντιστοιχεί σε ένα βασικό ανθρώπινο δικαίωμα (you know, από αυτά που υποτίθεται ότι ορίζουν μέχρι πού φτάνουν οι ελευθερίες μας, αν τουλάχιστον δεν είσαι οπαδός του Μπακούνιν):

Article 22[*].

Everyone, as a member of society, has the right to social security and is entitled to realization, through national effort and international co-operation and in accordance with the organization and resources of each State, of the economic, social and cultural rights indispensable for his dignity and the free development of his personality.

Για την ακρίβεια, σε δύο:

Article 25[*].

• (1) Everyone has the right to a standard of living adequate for the health and well-being of himself and of his family, including food, clothing, housing and medical care and necessary social services, and the right to security in the event of unemployment, sickness, disability, widowhood, old age or other lack of livelihood in circumstances beyond his control.
  

Στην ερώτηση λοιπόν "γιατί πρέπει εγώ να πληρώνω για τους γέρους σε βάρος του δικαιώματός μου να πληρώνω για ό,τι θέλω και όποτε θέλω", η απάντηση είναι ότι α) δεν υπάρχει πουθενά γραμμένο το δικαίωμα "να πληρώνεις για ό,τι θέλεις και όποτε θέλεις", στην καλύτερη περίπτωση είναι ελευθερία (όχι δικαίωμα) οπότε προφανώς μπορεί να περιορίζεται και β) όλοι εμείς που λεγόμαστε άνθρωποι έχουμε αποφασίσει ότι για να μας αξίζει αυτός ο τίτλος, οι γέροι έχουν το δικαίωμα σε αξιοπρεπή ζωή και επιτρέπεται (i.e. δεν είναι "άδικο" ή "κλοπή") το κάθε Κράτος να κάνει κουμάντο στο πώς θα επιτευχθεί αυτό. Μη συμφωνώντας με αυτό (στην πράξη), παραβιάζεις δύο βασικά ανθρώπινα δικαιώματα εκατομμυρίων συνανθρώπων σου. Αει στο διάολο παλιοανάρχι!

Με αυτό τελειώσαμε -πιστεύω- με την ηθική[+] διάσταση του θέματος: το ηθικό και το συμβατό με τα ανθρώπινα δικαιώματα, contrary to not-so-popular belief, είναι να μας "κλέβουν" οι γέροι. Το αντίθετο, θα ήταν εξίσου ηθικό εφ' όσον δεν παραβίαζε τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαίωματα της κοινωνικής ασφάλισης και της αξιοπρεπούς διαβίωσης, τα οποία, όπως λέει σαφέστατα η Διακήρυξη, τα έχει EVERYONE. [Αναρωτιέμαι τι δυσκολίες παρουσιάζει τέλος πάντων στην κατανόησή του αυτό το "everyone" και πού ακριβώς έγκειται το "αφηρημένο" και το "γενικό κι αόριστο" και το "ιδεοληπτικό" σε ένα νομικό κείμενο που έχουν υπογράψει όλα τα κράτη του κόσμου. Εκτός αν Μπακούνιν και Άνταμ Σμιθ ταυτίζονται και δεν το ήξερα... Ο Άνταμ Σμιθ, όπως όλοι οι κλασικοί, θα θεωρούσε τους αυτόκλητους επιγόνους του μάλλον γλοιώδη και αναρχικά καθάρματα]

Ας δούμε τώρα πρακτικά το πρόβλημα. Το υπάρχον σύστημα μακροπρόθεσμα υποτίθεται ότι δεν είναι βιώσιμο. Και λέω "υποτίθεται" γιατί όλα αυτά είναι προβλέψεις που στηρίζονται σε μάλλον αφελείς υποθέσεις. Δεν υπάρχει καμία απολύτως εγγύηση ότι το δημογραφικό πρόβλημα -ο βασικός παράγων που καθιστά το ασφαλιστικό σύστημα ζημιογόνο- θα είναι το ίδιο σε 20 χρόνια (στην πραγματικότητα το λογικά αναμενόμενο είναι μάλλον μία απότομη αύξηση της γεννητικότητας όταν ο πληθυσμός μειωθεί αρκετά σε απόλυτους αριθμούς), ότι το ΑΕΠ θα αυξάνεται εως το 2050 με τους ρυθμούς που υποθέτει όποιος έβγαλε αυτό το νούμερο κλπ. Αλλά έστω: το σύστημα είναι ήδη ζημιογόνο που σημαίνει ότι υπάρχει πρόβλημα.

Μία λύση είναι η μετατροπή του ασφαλιστικού συστήματος από ανταποδοτικό σε επενδυτικό: κάθε εργαζόμενος θα έχει ένα λογαριασμό ασφάλισης, στον οποίο θα αποταμιεύει ένα ποσοστό του μισθού του. Τα λεφτά των λογαριασμών, θα επενδύονται σε δάνεια, μετοχές, αμοιβαία και τέτοια και τα αποδιδόμενα κέρδη θα λύσουν το πρόβλημα.

Αυτό είναι καταρχήν πολύ καλή ιδέα. Για ποιο λόγο τα λεφτά των ασφαλισμένων να κάθονται και να σαπίζουν ενώ μπορούν να αβγατίσουν; Συμφωνώ με χίλια, αν και δεν είμαι καθόλου σίγουρος ότι τα λεφτά θα φτάνουν. Διότι ούτε οι μετοχές ούτε τα αμοιβαία έχουν εγγυημένη απόδοση. Είναι πολύ πιθανόν ένα κραχ (σαν αυτό του 1999) ή μία χρεωκοπία (σαν αυτή της Enron) να μηδενίσει την αξία των αποταμιεύσεων των εργαζομένων, αλλά και χωρίς τέτοια ακραία σκηνικά, μακροπρόθεσμα και κατά μέσο όρο οι μετοχές και τα αμοιβαία (ως εικόνα της οικονομίας) αποδίδουν ετησίως τόσο ποσοστιαίο κέρδος όση ακριβώς είναι η αύξηση του ΑΕΠ της χώρας (σκεφτείτε το).

Με λίγα λόγια, ένα επενδυτικό ασφαλιστικό σύστημα εξασφαλίζει απλά ότι τα έσοδα των ταμείων θα είναι τέτοια ώστε να μην έχει χειροτερέψει η σημερινή κατάσταση το 2050. Και πάλι το κράτος (δηλαδή οι φορολογούμενοι) θα πρέπει να συνεισφέρει γύρω στο 13% για να καλύπτονται τα ελλείματα. Το πολύ-πολύ να είναι κάπως καλύτερα τα πράγματα επειδή οι επενδύσεις θα ανεβάσουν λίγο περισσότερο το ΑΕΠ.

Με αυτό δε θέλω να πω ότι το επενδυτικό σχήμα δεν είναι καλό ή συνιστώμενο. Απλώς δεν είναι τόσο θαυματουργό όσο παρουσιάζεται.

Ερχόμαστε τώρα στο ιδεολογικό κομμάτι, όπου κάθε επαφή με την πραγματικότητα παύει να υφίσταται. Το ιδεολογικό κομμάτι λέει ότι η μαγική λύση είναι ένα ιδιωτικό επενδυτικό ασφαλιστικό σύστημα. Θα τα ακουμπάμε σε κάποια ασφαλιστική εταιρεία, αυτή θα τα επενδύει, θα κρατάει το νόμιμο κέρδος της και θα μας επιστρέφει τους πακτωλούς χρημάτων που θα περισσεύουν. Δεν υπάρχει πλέον επιβάρυνση του δημόσιου προϋπολογισμού (εκτός ίσως από το κόστος μιας εγγυημένης κατώτατης σύνταξης), αφού η όλη διαδικασία θα συμβαίνει εκτός κρατικού προϋπολογισμού.

Καιρός για περισυλλογή. Έχουμε το δεδομένο ότι το κόστος των συντάξεων θα είναι τόσο τεράστιο που ένα ολόκληρο κράτος θα πρέπει να δίνει το 1/4 των χρημάτων του για να το καλύπτει. Δε σας φαίνεται λίγο περίεργη η άποψη ότι αυτό το κόστος θα μπορεί να το καλύψει μία ιδιωτική επιχείρηση και μάλιστα αποκομίζοντας κέρδος από την όλη ιστορία; Και μάλιστα αποκομίζοντας σταθερά αυξανόμενο κέρδος από την όλη ιστορία;

Δεν υπάρχει λόγος όμως να το κουράζουμε, από τη στιγμή που το σύστημα αυτό έχει εφαρμοστεί στη Χιλή από τη δεκαετία του 1980 και σε μερικές ακόμα λατινοαμερικάνικες χώρες πιο πρόσφατα (κατόπιν εντολών του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας). Λοιπόν η κατάσταση έχει ως εξής:

α) Η ιδιωτική εταιρεία που διαχειρίζεται τις συντάξεις έχει χεστεί στα λεφτά. Κρατά από όλες τις αποταμιεύσεις ένα 20-30% σαν "κόστος συναλλαγής" και από όλα τα κέρδη των επενδύσεων που κάνει ένα 20-30% σαν "νόμιμο κέρδος". Σημειωτέον ότι διαρκώς κρατάει όλο και περισσότερα, γιατί ως κερδοσκοπική εταιρεία οφείλει κάθε χρόνο να αποδίδει στους μετόχους της (διάφορους Αμερικανούς μεγαλολεφτάδες για όποιον αναρωτιέται) όλο και μεγαλύτερα κέρδη.
β) Οι συνταξιούχοι της ιδιωτικής εταιρείας έχουν να λαμβάνουν μέχρι στιγμής περίπου το 1/4 της σύνταξης (με κρατήσεις 20-30% σαν "κόστος συναλλαγής") σε σχέση με τους συναδέλφους τους που επέμειναν στο παλιό, ανταποδοτικό σύστημα.
γ) Αυτό το 1/4 είναι μικρότερο από την ελάχιστη εγγυημένη σύνταξη και το χιλιανό κράτος είναι συμβατικά υποχρεωμένο να καλύπτει τη διαφορά (οπότε, καθώς βγαίνουν περισσότερα άτομα στη σύνταξη, το κόστος των συντάξεων σαν ποσοστό του δημόσιου προϋπολογισμού αυξάνεται και πάλι).
δ) Ως εκ τούτου, φέτος ξεκίνησαν συζητήσεις για νέα μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού συστήματος, αφού η μαγική συνταγή αποδείχθηκε μούφα με το που ξεκίνησε η ιδιωτική εταιρεία να πληρώνει στ' αλήθεια συντάξεις.

Ας σκεφτώ λίγο σα λεφτάς. Έχουμε ένα γεγονός: δοθείσης της δημογραφικής κατάστασης, είναι δεδομένο ότι οι πακτωλοί χρημάτων που δίνουν οι ασφαλισμένοι σε 20,30,40 χρόνια δε θα επαρκούν για να καλύψουν τις ανάγκες των συνταξιούχων. Αν ξεκινούσα σήμερα να δίνω συντάξεις, θα ξεκινούσα με ένα τεράστιο και συνεχώς αυξανόμενο παθητικό. Για ποιο λόγο θα ήθελα εγώ ο ιδιώτης επενδυτής να ξεκινήσω μια επιχείρηση με εγγυημένα προβλήματα;

Γιατί αν ξεκινήσω σήμερα να δίνω υποσχέσεις για συντάξεις μέσω της περιορισμένης ευθύνης εταιρείας μου, για 30 χρόνια θα κονομήσω σαν το Μίδα. Όταν περάσουν τα 30 χρόνια, η εταιρεία μου σχεδόν σίγουρα δε θα μπορεί να καλύψει τις υποχρεώσεις της, αλλά:
α) Αν είμαι πραγματικά έξυπνος, θα τα κανονίσω ώστε η μόνη υποχρέωση της εταιρείας να είναι να βγάζει κέρδος και να δίνει στους ασφαλισμένους ό,τι περισέψει, ενώ το κράτος θα καλύπτει τη διαφορά.
β) Σε 30 χρόνια εγώ πιθανότατα θα έχω πεθάνει.
γ) Ακόμα και αν δεν έχω πεθάνει, εφ' όσον έχω εταιρεία περιορισμένης ευθύνης, δηλώνω μια χρεωκοπία, χάνω τις μετοχές μου (αλλά όχι τα τεράστια κέρδη που αποκόμισα στην 30ετία) και αφήνω το κράτος-θύμα να βγάλει τα κάστανα από τη φωτιά.

Επιστρέψαμε στο σημείο που ξεκινήσαμε, με τη διαφορά ότι κάποιοι αληταράδες τσέπωσαν ένα 30% από ό,τι έδιναν οι ασφαλισμένοι όλο αυτό το διάστημα. Αν βέβαια τα δημογραφικά της χώρας είναι ανθηρά, το κερδοσκοπικό σχήμα θα μπορεί να καλύψει τις ανάγκες των συνταξιούχων. Το ίδιο βέβαια θα μπορούσε και οποιοδήποτε άλλο σχήμα στηρίζεται στην υπόθεση ότι μπαίνουν περισσότερα λεφτά απ' όσα βγαίνουν, αλλά αυτό δε θα το διαφημίσω και για ευνόητους λόγους θα προτιμήσω να τα αποδώσω όλα στο μαγικό χέρι της αγοράς και τις θαυματουργές ικανότητες της ιδιωτικής πρωτοβουλίας (βλέπε π.χ. Ηνωμένο Βασίλειο, μια χώρα χωρίς δημογραφικό πρόβλημα όπου διάφορα συστήματα συνταξιοδότησης συνυπάρχουν εξίσου επιτυχημένα). Η διαφορά είναι ότι το κερδοσκοπικό σχήμα θα τσεπώσει σε κάθε περίπτωση ένα σημαντικό ποσοστό από τις εισφορές.

Τελικά καταλήγουμε σε αυτό που είχε πει ο kkk: όπως και στα πανεπιστήμια, έτσι και στις συντάξεις, η λέξη κλειδί είναι non-profit. Πρέπει να είσαι πάρα πολύ αφελής για να πιστέψεις ότι σε μία κατάσταση όπου τα λεφτά δεν επαρκούν, το να επιτρέψεις σε κάποιο κερδοσκόπο να τσεπώνει 30% επί μερικές δεκαετίες θα βελτιώσει τα πράγματα (τουλάχιστον για όλους τους άλλους εκτός από τον κερδοσκόπο).

[*] Παγκόσμια Διακήρυξη Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Την περιλαμβάνουν (ρητά ή υπονοούμενα) όλα ανεξαιρέτως τα Συντάγματα πολιτισμένων κρατών. Πρόκειται για ένα πολύ ενοχλητικό αγγούρι, διότι δεν αναφέρει ούτε μία φορά το δικαίωμα στο κέρδος ενώ ορίζει με πολύ σαφή τρόπο μία σειρά από ενοχλητικότατα πανανθρώπινα δικαιώματα που έρχονται σε ευθεία αντίθεση με αυτή τη φαντασιοπληξία.
[+] η οποία φυσικά είναι υποκειμενική και ο καθένας είναι ελεύθερος να έχει τη δικιά του εντός του κρανίου του, υπό την προϋπόθεση ότι στις εξωτερικές του ενέργειες θα σέβεται ό,τι πλησιέστερο σε αντικειμενική ηθική έχουμε, δηλαδή τους Νόμους.