αρχαίοι και μονοτονικοί[sic]

Η Καθημερινή παρουσιάζει έρευνα του Ανοιχτού Ψυχοθεραπευτικού Κέντρου σύμφωνα με την οποία τα αρχαία ελληνικά λειτουργούν προληπτικά έναντι της δυσλεξίας. Σύμφωνα με την αναφορά, 50 παιδάκια ηλικίας 6-9 ετών χωρίστηκαν σε δύο ισομεγέθεις ομάδες (με τα παρατσούκλια "αρχαίοι" και "μονοτονικοί"). Σύμφωνα με την αρθρογράφο οι δύο ομάδες ήταν ίδιες ως προς όλες τις παραμέτρους (οικογενειακή/κοινωνική κατάσταση, ηλικιακή σύνθεση, σύνθεση ως προς το φύλο κλπ) και ως προς τα μαθήματα που παρακολουθούσαν, με τη διαφορά ότι οι "αρχαίοι" έκαναν και δύο ώρες εβδομαδιαίως μάθημα αρχαίων ελληνικών.

Οι δύο ομάδες αξιολογήθηκαν (με χρήση του διεθνώς καταξιωμένου IQ Test WISC-III και της ελληνικής πρωτοτυπίας "Αθηνά Τεστ") στην αρχή και στο τέλος της σχολικής χρονιάς. Σε σχέση με τους "μονοτονικούς", οι "αρχαίοι" έδειξαν αυξημένες επιδόσεις σε διάφορες κατηγορίες των τεστ (π.χ. "Μνήμη Εικόνων", "Συναρμολόγηση Αντικειμένων") και κατά συνέπεια αυξημένους δείκτες αντιληπτικών και οπτικών ικανοτήτων. Οι οποίες είναι καίριες για την ικανότητα γραφής και ανάγνωσης. Όπου υστερούν οι δυσλεξικοί. 1+1=2, τα αρχαία προλαμβάνουν τη δυσλεξία.

Με δεδομένο ότι η δυσλεξία είναι "δυσλειτουργία"[1] νευρολογικής (=υλικότατης) φύσεως και μάλιστα κληρονομική, είναι προφανές ότι αυτό το τελευταίο είναι συμπέρασμα της αρθρογράφου. Το ίδιο το Ανοιχτό Ψυχοθεραπευτικό Κέντρο δεν ισχυρίζεται ανοιχτά κάτι τόσο ακραίο. Θα χρειαζόταν άλλωστε κάτι σαφώς σοβαρότερο από μια μελέτη με 50 άτομα δείγμα με χρήση ενός ξεπερασμένου και ενός μη διαδεδομένου IQ-Test(!) για να καταριφθεί η μέχρι σήμερα επιστημονική βεβαιότητα ότι η δυσλεξία έχει βιολογικά αίτια. (έχει μάλιστα προσδιοριστεί και το γονίδιο στο οποίο οφείλεται, τουλάχιστον για τους Δυτικούς μαθητές). Ωστόσο η ανακοίνωση του ΑΨΚ υπονοεί αυτό που δεν ισχυρίζεται ανοιχτά:

Οι ανωτέρω ικανότητες και λειτουργίες, οι οποίες είναι αποφασιστικές για την περαιτέρω ψυχοεκπαιδευτική ανάπτυξη των νεαρών ατόμων (γραφή και ανάγνωση), συνδέονται άμεσα και με την εμφάνιση της δυσλεξίας.

Οπότε νομίζω πως θα πρέπει να αισθανθούμε όλοι κατανόηση για την αρθρογράφο σε αυτό το σημείο. Στην κατακλείδα του άρθρου της βέβαια αναπαράγει ένα μύθο που ακούγεται όλο και περισσότερο τώρα τελευταία, ότι δηλαδή η κατάργηση του πολυτονικού αύξησε τα κρούσματα δυσλεξίας στον μαθητικό πληθυσμό. Η αλήθεια (πέραν της κληρονομικής προέλευσης της δυσλεξίας που καθιστά αυτή τη δήλωση πέρα ως πέρα βλακώδη) είναι ότι η κατάργηση του πολυτονικού συνέπεσε με την "ανακάλυψη" της δυσλεξίας από το ελληνικό παιδαγωγικό σύστημα και τους Έλληνες γονείς: Δεν αυξήθηκε το ποσοστό των δυσλεξικών. Αυξήθηκε το ποσοστό των δυσλεξικών που αναγνωρίζονται ως τέτοιοι. Ενώ παλιά όλοι θα τους θεωρούσαν στουρνάρια και άτομα που "δεν παίρνουν τα γράμματα".

Το άρθρο περιέχει επίσης δύο δηλώσεις: ένας συνταξιούχος μαθηματικός 67 ετών λέει ότι "μαθαίναμε περισσότερα γράμματα όταν πηγαίναμε εμείς σχολείο" και ένας 17χρονος μαθητής λέει ότι κατά τη γνώμη του "θα ξέραμε καλύτερα την αρχαία γλώσσα αν τη μαθαίναμε από μικροί ενώ θα αποκτούσαμε καλύτερη αίσθηση της σύγχρονης γλώσσας και της ορθογραφίας". Συμφωνούν και οι δύο ότι σε μικρότερη ηλικία το πολυτονικό μαθαίνεται πιο εύκολα. QED?

Άρες μάρες κουκουνάρες θα έλεγα. Πρώτα απ' όλα δεν πρέπει να μπερδεύουμε την αρχαία γλώσσα με την πολυτονική γραφή. Το ένα είναι γλώσσα, το άλλο σύστημα γραφής. Το άρθρο (και σε μικρότερο βαθμό η ανακοίνωση του ΑΨΚ) φαίνεται πως χρησιμοποιεί τους δύο όρους χωρίς διάκριση. Δεύτερον είναι λίγο-πολύ προφανές ότι τα αρχαία και το πολυτονικό μαθαίνονται πιο εύκολα σε νεαρή ηλικία. Τα περισσότερα αρχαία παιδάκια για παράδειγμα ήξεραν πολύ καλύτερα αρχαία από οποιονδήποτε σημερινό καθαρευουσιάνο πριν καν κλείσουν τα τρία τους χρόνια. Τα μικρά παιδιά έχουν τρομερά αυξημένες ικανότητες γλωσσικής εκμάθησης (language acquisition), οι οποίες όπως ξέρουμε κορυφώνονται γύρω στα 3-4 χρόνια ηλικίας και φθίνουν πάρα πολύ για να πέσουν περίπου στα επίπεδα ενός ενηλίκου γύρω στα 10-12 χρόνια. Τα αρχαία (όπως και οποιαδήποτε γλώσσα) και το πολυτονικό (όπως οποιοδήποτε σύστημα γραφής) διδάσκονται πιο εύκολα σε 6χρονα απ' ό,τι σε 15χρονα. ΣΙΓΑ ΤΟ ΝΕΟ! Δεν αποτελεί αυτό επιχείρημα για το ότι πρέπει να διδάσκονται in the first place. Οι δε εκτιμήσεις των δύο *7χρονων για την εκπαιδευτική τους αξία είναι υποκειμενικές και δεν τις συζητάω καν. Πάντως θυμάμαι έναν αρχαιογκαγκά που έλεγε "είσαι ελληνόφων". Τόσο καλή αίσθηση της γλώσσας είχε. Για να μη μιλήσουμε για τις παρετυμολογίες και τους κιτσάτους αρχαϊσμούς όπου ρέπουν οι περισσότεροι "την καθαρεύουσαν και το πολυτονικόν διδαχθέντες" (sic).

Φάουλ στη δημοσιογράφο για μη στοιχειώδη μελέτη του πραγματευόμενου θέματος και για μη υποβολή της ανακοίνωσης (και των συναφών θεωριών) στην αναγκαία δημοσιογραφική βάσανο (αν δεν κάνω λάθος πρόσφατα λογοκρίθηκε μια συνέντευξη του Γιωτόπουλου με αιτιολογία την απουσία της δημοσιογραφικής βασάνου, φαίνεται όμως πως τα πράγματα είναι διαφορετικά με ιδεολογήματα που έχουν πετύχει -αν μη τι άλλο- ένα δυσανάλογο προς τα στοιχεία που τα υποστηρίζουν κύρος και μια εξίσου δυσανάλογη κυβερνητική υποστήριξη).

Με τη μελέτη του ΑΨΚ (τουλάχιστον με ό,τι φαίνεται από την ανακοίνωση) έχω πιο σοβαρά προβλήματα:

1. Δείγμα 50 ατόμων είναι πολύ μικρό. Είναι 1:10.000 μαθητές της Αθήνας περίπου. Συνήθως χρησιμοποιείται περίπου διπλάσιο δείγμα. Και δεν είμαι και τόσο σίγουρος ότι η σύνθεση του δείγματος είναι τόσο στατιστικά τέλεια όσο παρουσιάζεται. Είναι πάρα πολλοί οι παράγοντες που επηρεάζουν τις επιδόσεις σε ένα τεστ IQ (και πολλοί από αυτούς είναι άγνωστοι).
2. Το να μπερδεύει δημοσιογράφος το πολυτονικό με τα αρχαία είναι κατανοητό, αλλά το να το "μπερδεύει" επιστημονική ανακοίνωση δεν είναι καθόλου το ίδιο πράγμα.
3. Από τη στιγμή που η βιολογική προέλευση της δυσλεξίας είναι λίγο-πολύ επιστημονική ορθοδοξία, θα περίμενε κανείς περισσότερη έμφαση στο ότι η μελέτη αντιτίθεται σε αυτή τη θέση. Ο τίτλος θα έπρεπε να ήταν κάτι σαν "ΤΕΛΙΚΑ Η ΔΥΣΛΕΞΙΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΟ".
4. Το τεστ WISC-III, μολονότι διεθνούς κύρους, είναι ξεπερασμένο και το Αθηνά Test όχι-ακριβώς-διαδεδομένο. Και όπως όλοι ξέρουμε υπάρχουν πάρα πολλές ενστάσεις για τα IQ test εν γένει.
5. Κανείς δεν έχει αντίρρηση ότι η εκμάθηση μιας επιπλέον γλώσσας "ανοίγει" το μυαλό του μαθητή (με αποτέλεσμα να παρουσιάσει αυξημένη διανοητική "ανάπτυξη"). Όμως -δεχόμενος σαν υπόθεση εργασίας τα αποτελέσματα των τεστ- δεν καταλαβαίνω γιατί τα αρχαία πέτυχαν αυτές τις λαμπρές επιδόσεις επειδή ήταν τα αρχαία και όχι επειδή η εκμάθησή τους ήταν απλά μια απαιτητική διανοητική δραστηριότητα. Η μεθοδολογία θα ήταν πολύ πιο σωστή αν η ομάδα των μονοτονικών απασχολούνταν και αυτή 2 ώρες εβδομαδιαίως με κάτι έξτρα, ας πούμε μαθήματα μουσικής ή πορτογαλλικών. Με τη μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε, η "μόνη" διαφορά των "αρχαίων" και των "μονοτονικών" είναι ότι τα μυαλά των "αρχαίων" εξασκούνταν δύο ώρες παραπάνω κάθε εβδομάδα για ένα χρόνο. Αν αυτό δεν είναι πλεονέκτημα, δεν ξέρω τι είναι.
6. Η μελέτη βγάζει συμπεράσματα για τη δυσλεξία ενώ το δείγμα έχει επιλεγεί ώστε να μην περιέχει ούτε ένα δυσλεξικό παιδί!
7. Κοιτάξτε την ανακοίνωση. Είναι γραμμένη σε πολυτονικό. Το ίδιο και όλο το ελληνικό περιεχόμενο της ιστοσελίδα του ΑΨΚ. Τέτοια ταύτιση ιδεολογικών προκαταλήψεων και επιστημονικών διαπιστώσεων είναι πάρα πολύ σπάνια στην πραγματική επιστήμη (που η ομαδική θεραπεία και η ψυχανάλυση είναι-δεν είναι [sorry fans του Ίρβιν Γιάλομ: άλλο ωραίες -και ενίοτε χρήσιμες- ιστορίες, άλλο επιστήμη]).

Και btw, επιτέλους μάθαμε πού στο διάολο τους ήρθε των παπάδων αυτό για τη δυσλεξία.


[1] Τα εισαγωγικά δε μπαίνουν για λόγους πολιτικής ορθότητας, αλλά γιατί γνωρίζω πολλούς δυσλεξικούς και άρα γνωρίζω ότι δεν υστερούν σε τίποτα (ως προς την εξυπνάδα και τις δυνατότητες) από τους "φυσιολογικούς". Απλώς ο εγκέφαλός τους λειτουργεί λίγο διαφορετικά. Αυτό πολύ απλά σημαίνει ότι πρέπει να μάθουν διαφορετικούς τρόπους για να κάνουν τα ίδια πράγματα με τους "φυσιολογικούς" (ουσιαστικά να κατανοήσουν ως σύνολο κανόνων πλευρές της γλώσσας που οι "φυσιολογικοί" τις προσλαβάνουν με πιο "λειτουργική" [functional] λογική). Σιγά το πράγμα.