Hen woeda hoti uuden woeda

Απ' ό,τι φαίνεται η Ελευθεροτυπία κάνει διάλογο για το θέμα της διδασκαλίας των αρχαίων στα σχολεία. Δεν έχω τα επιστημονικά φόντα για να τοποθετηθώ στο θέμα, έχω όμως μια-δυο ενστάσεις πάνω στην άποψη του καθ. Βασίλη Φίλια (πρώην πρύτανη του Παντείου) ο οποίος θεώρησε χρέος του να παρέμβει στο διάλογο.

Λοιπόν σε κάποιο σημείο λέει ο κ. ΒΦ:

"...Ιδιαίτερα όσον αφορά την αρχαία ελληνική, που αποτελεί τη μήτρα όλων των γλωσσών του καλούμενου δυτικού πολιτισμού, περιλαμβανομένης της λατινικής...."

Αυτό λυπάμαι, αλλά δεν παίζει. Είναι αλήθεια ότι ένα σωρό γλώσσες έχουν δανεισθεί ένα σωρό λέξεις από την αρχαία ελληνική (συμπεριλαμβανομένης της λατινικής), όμως αυτό δε σημαίνει ότι κατάγονται από αυτήν όπως υπονοεί η χρήση του όρου "μήτρα". Επίσης τα περισσότερα από αυτά που αφελώς θεωρούμε δάνεια (π.χ. οι επιστημονικοί όροι όπως "psychology") ουδέποτε ήταν λέξεις της αρχαίας ελληνικής, αλλά λέξεις που πλάστηκαν από ξένους με βάση τους κανόνες της ελληνικής. Κοινώς, οι τύποι επειδή ήταν η μόδα και επειδή γνώριζαν αρχαία καλύτερα από εμάς, προτιμούσαν να ονομάσουν ένα νέο όρο με ελληνογενές όνομα και αυτό τολμάμε να το παρουσιάζουμε σαν αδυναμία τους να αντλήσουν όρους από τις και καλά "υποδεέστερες" γλώσσες τους. Αναρωτιέμαι αν με την ίδια λογική η αγγλική σε 1000 χρόνια θα θεωρείται από κάποιον πρώην πρύτανη του London School of Economics "matrix of all western languages" μόνο και μόνο επειδή η συντριπτική πλειονότητα των εμπορικών αγαθών βαφτίζεται σήμερα με αγγλογενή εμπορικά ονόματα επειδή αυτό πουλάει.

Αμέσω μετά συνεχίζει:

"Οι επικριτές, εμφανιζόμενοι πάντοτε ως «προοδευτικοί», άμεσα ή έμμεσα ξεκινούν από το «θεώρημα» της ύπαρξης δύο γλωσσών: της αρχαίας και της νέας ελληνικής. Πλανώνται πλάνην οικτράν. Η ελληνική γλώσσα δεν έπαυσε να είναι ενιαία, διότι υπέστη οργανικές μεταλλάξεις στη διαδρομή του χρόνου. Οργανικές, που σημαίνει ότι δεν υπήρξαν «κατασκευαστικές» παρεμβάσεις, όπως π.χ. εκείνη της Γαλλικής Ακαδημίας για τη γαλλική γλώσσα και η μετάφραση της Βίβλου σε μια ενιαία γερμανική από τον Λούθηρο, όπως συνέβη με τη γερμανική."

Εδώ σφάλλει διπλά:

Αφ' ενός, κανείς δεν αρνείται ότι η γλώσσα που μιλάμε σήμερα και η γλώσσα που μιλούσαν τον 5ο αιώνα π.Χ. είναι η ίδια γλώσσα που έχει εξελιχθεί χωρίς ιδιαίτερες ασυνέχειες. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι είναι το ίδιο πράγμα. Για να καταλάβετε τι θέλω να πω, φανταστείτε ότι οι γλώσσες είναι όπως οι άνθρωποι. Αναπτύσσονται, αλλάζουν αρκετά στο πέρασμα του χρόνου, καμιά φορά πεθαίνουν κιόλας. Λοιπόν, πάρτε έναν τυχαίο άνθρωπο π.χ. εσάς. Σκεφτείτε πώς ήσασταν σε ηλικία 2 μηνών και πώς είστε τώρα. Είστε ο ίδιος άνθρωπος; Αναμφίβολλα. Είστε το ίδιο με τότε; Με τίποτα. Π.χ. ο εαυτός μου όταν ήταν δύο μηνών ήταν ολοκληρωτικά ακατάλληλος για προγραμματισμό σε MPI και ο τωρινός μου εαυτός είναι πολύ λιγότερο πρόθυμος να ψηλώσει και να μάθει πράγματα.

Μαθηματικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η ελληνική γλώσσα είναι ένα συνεχές που μεταβάλλεται τόσο στο χρόνο (άλλο αρχαία άλλο νέα) όσο και στο χώρο (άλλο κυπριακά άλλο ποντιακά). Κάθε σημείο του συνεχούς είναι κατάλληλο για το χώρο και το χρόνο του. Διαφωνείτε; Δοκιμάστε να ψωνίσετε κόκα-κόλα από το περίπτερο χρησιμοποιώντας ομηρική διάλεκτο.

Ή μάλλον δοκιμάστε να συνενοηθείτε με έναν αρχαίο, π.χ. το Σωκράτη χρησιμοποιώντας έστω και αυτό που λέμε αρχαία με τη δική μας προφορά. "Εν οίδα ότι ουδέν οίδα;". Χαχα. Ο Σωκράτης είχε πει "Hen woeda hoti uuden woeda". Που αποδεικνύει ότι ακόμα και οι "χιλιάδες αρχαίες λέξεις" που χρησιμοποιούνται κατά τον κ. καθηγητή ακόμα, δε μας κάνουν αυτόματα και άπταιστους γνώστες της αρχαίας ελληνικής.

Αφ' ετέρου, τι βλακείες είναι αυτές ότι δεν υπήρξαν οργανικές παρεμβάσεις; Δηλαδή δεν έπαιξαν ρόλο στη διαμόρφωση της γλώσσας μας οι αττικιστές και οι καθαρευουσιάνοι; Δεν έπαιξε ρόλο ο Μανώλης Τριανταφυλλίδης που συστηματοποίησε τη γραμματική της συχνά σε βάρος της καθομιλουμένης πρακτικής; Δεν έπαιξε ρόλο στη διαμόρφωση της Ελληνιστικής κοινής η υιοθέτηση της αττικής διαλέκτου σαν επίσημης γλώσσας από το Φίλιππο και τον Αλέξανδρο; Δεν καθορίζει ακόμα και σήμερα η μετάφραση των Εβδομήκοντα και η Καινή Διαθήκη τη συντριπτική πλειονότητα των αρχαίων εκφράσεων που χρησιμοποιούμε; Δεν μας επηρεάζει καθόλου η επίσημη γλώσσα που διδάσκεται στα σχολεία και χρησιμοποιείται στα δημόσια πράγματα; Ξέρετε εσείς καμία άλλη γλώσσα που να ασχολείται τόσο πολύς κόσμος εδώ και 2500 (τουλάχιστον) χρόνια με επιστημονικές μελέτες, νομικά διατάγματα, ακόμα και με ξύλο με το πώς πρέπει να μιλιέται σωστά;

Μετά λέει και κάτι άλλα παιδαριώδη, του στυλ "μόνο αντλώντας από την αρχαία μπορούμε να καταπολεμήσουμε την εισβολή ξένων όρων". Λάθος. Μόνο αντλώντας από την ελληνική γλώσσα μπορούμε (ενίοτε) να "καταπολεμήσουμε" την εισβολή ξένων όρων (η οποία δεν είναι πάντα κάτι κακό). Το αν θα αντλήσουμε από το αρχαίο λεξιλόγιο, από το κυπριακό, από την αργκό, αν θα δημιουργήσουμε κάποια νέα λέξη με τις εγγενείς δυνατότητες επέκτασης της ελληνικής γλώσσας ή θα ελληνοποιήσουμε την ξένη λέξη (υπάρχει και αυτή η δυνατότητα και ακόμα και οι ίδιοι οι αρχαίοι είχαν ένα 20% δάνειων λέξεων στο λεξιλόγιό τους) είναι άλλη υπόθεση. Αλλά κατ' αρχήν τα αρχαία δεν είναι η σούπερ γαμάτη γλώσσα που λύνει όλα τα προβλήματα και μετατρέπει τους πιθηκάνθρωπους σε πολιτισμένα όντα. Είναι ένα νεκρό σημείο του γλωσσικού συνεχούς της ελληνικής που μπορούμε να το μελετήσουμε για άλλους λόγους, αλλά όχι και για να πάμε με τα μπούνια στη Νέα Εποχή.

Αυτά όμως είναι δευτερεύοντα ζητήματα. Αυτό που με ενόχλησε πραγματικά, είναι η προτελευταία παράγραφος:

"«Σοφοί», όμως, των πανεπιστημίων μας κάνουν λόγο για την επιδίωξη υπέρβασης ενός αισθήματος κατωτερότητας με τη σύνδεσή μας με το αρχαίο «μεγαλείο».

Εμωράνθη το άλας της γης είναι το μόνο που μπορεί να απαντήσει κανείς..."

...αν δεν έχει επιχειρήματα και δεν καταλαβαίνει ότι επιβεβαιώνει με τη φράση του τους επικριτές του, κ. Φίλια... Μόνο τότε.