Η ιδιαιτερότητα της ελληνικής γλώσσας (cont.)

Για να δούμε λοιπόν τι μας επιτρέπει να θεωρούμε πως η Νέα Ελληνική έχει περισσότερη σχέση με την Αρχαία απ' ό,τι τα μοντέρνα αγγλικά με την Old English ή τα ιταλικά με τα λατινικά. Αντιγράφω:

Ο ίδιος λαός, οι Έλληνες, στον ίδιο γεωγραφικό χώρο, χωρίς διακοπή 40 αιώνες τώρα μιλάει και γράφει -με την ίδια γραφή (από τον 8ο αιώνα π.Χ.) και την ίδια ορθογραφία (από τον 4ο αι. π.Χ.)- την ίδια γλώσσα, την Ελληνική.

Αυτό, αν το καλοσκεφτείτε, κάνει λίγο σε κυκλικό επιχείρημα: η Ελληνική είναι η ίδια γλώσσα εδώ και 40 αιώνες επειδή η Ελληνική είναι η ίδια γλώσσα εδώ και 40 αιώνες. Το "ίδια γλώσσα" το στηρίζουμε στο ότι τη μιλάει ο ίδιος λαός. Stands to reason: "έχουμε" εθνική γλώσσα τα ελληνικά εδώ και 40 αιώνες, οπότε αφού εμείς είμαστε το ίδιο έθνος, πρόκειται για την ίδια γλώσσα. Τι μπορεί να αντιτάξει κανείς σε αυτό;

Απ' ό,τι φαίνεται, πάρα πολλά. Πρώτα απ' όλα, ελληνικό έθνος, εθνική γλώσσα και λοιπά παπαριλίκια υπάρχουν εδώ και 3 αιώνες μάξιμουμ. Συμβατικά και με πάάάάρα πολύ χαλαρή αντιμετώπιση μπορούμε όντως να "τραβήξουμε" (ή μάλλον "ξεχειλώσουμε") τις έννοιες μέχρι τον 20ο π.Χ. αιώνα, αλλά ακόμα κι έτσι θα δυσκολευόμασταν να βρούμε μία "εθνική επίσημη γλώσσα" πριν τον 4ο π.Χ. αιώνα (με το Φίλιππο το Β' που καθιέρωσε την Αττική διάλεκτο). Η διαλεκτική διαφοροποίηση στην αρχαιότητα μέχρι τότε έφτασε στα ακραία όρια της αλληλοκατανόησης (και στην πραγματικότητα η φυσική ή τεχνητή διαλεκτική διαφοροποίηση στην ιστορία της ελληνικής έχει οδηγήσει σε 4 γλώσσες-απογόνους: δημοτική, καθαρεύουσα, τσακωνική, ποντιακή αλλά αυτό κάνουμε όλοι πως δεν το βλέπουμε γιατί μας χαλάει το ενιαίο της υπόθεσης άσε που είναι αυξημένος ο κίνδυνος να πεταχτεί κανένας Πόντιος ή κανένας Τσάκωνας και να λέει "δηλαδή εγώ δεν είμαι Έλληνας;" και προκαταβολικά απαντάω "ΦΥΣΙΚΑ ΚΑΙ ΕΙΣΑΙ ΡΕ ΚΟΛΛΗΜΕΝΕ, ΞΕΚΟΛΛΑ ΤΟ ΜΥΑΛΟ ΣΟΥ ΚΑΙ ΠΡΟΣΕΞΕ ΤΙ ΓΡΑΦΩ ΓΤΦΜΓ!").

Η εθνική διαφοροποίηση (αν θέλουμε μαζί με τα εθνοτικά στοιχεία να συμπεριλαμβάνουμε και τα πολιτικά, πράγμα που πρέπει να κάνουμε αν θέλουμε ντε και καλά να μιλάμε για έθνη με τη σημερινή έννοια) είχε προχωρήσει ακόμα πιο πέρα: είπαμε, οι τύποι σφάζονταν όλην την ώρα και κανείς δεν είπε τους Αθηναίους και τους Σπαρτιάτες ανθέλληνες όταν πούλησαν κανονικότατα τις πόλεις της Μ. Ασίας στους Πέρσες.

ΔΕΥΤΕΡΟΝΟΥΤΕΗΓΡΑΦΗΕΙΝΑΙΑΚΡΙΒ
ΣΕΝΩΙΑ04ΣΥΟΙΑΤΥΕΛΕΤΣΥΟΤΑΙΔΙΗΣΩ

και βέβαια το ότι χρησιμοποιούμε ακόμη την Ευκλείδια ορθογραφία οφείλεται περισσότερο σε αττικιστικά κολλήματα (που ξεκίνησαν ΠΑΡΑ πολύ νωρίς). Άσε που η ιστορική ορθογραφία δεν είναι μονοπώλιο της ελληνικής γραφής (τι να πούνε δηλαδή οι Εγγλέζοι) και σε κάθε περίπτωση η γραφή είναι εξωγλωσσικός παράγοντας.
Τέλος, αν ψάχνετε για γλώσσες που να μιλιούνται από τον ίδιο λαό στον ίδιο γεωγραφικό χώρο εδώ και 4000 χρόνια, ακόμα και στην Ευρωπαϊκή ήπειρο υπάρχουν τα λιθουανικά, τα φινλανδικά και τα βάσκικα οπότε σιγά το σπάνιον πτηνόν. Μη σας πω ότι η Ελληνική όπως τη μιλάμε τώρα διαμορφώθηκε κατά κύριο λόγο εκτός ελληνικού χώρου (στην αλεξανδρινή Εγγύς Ανατολή, στη βυζαντινή Μ. Ασία), στον οποίο ελληνικό χώρο μέχρι το 1830 η αρβανίτικη, η τουρκική, η σλαβική και διάφορες λατινογενείς διάλεκτοι έκαναν πάρτι.

Μετά βέβαια γίνεται η διευκρίνιση:

Αυτό δε σημαίνει φυσικά ότι η γλώσσα του Ξενοφώντος ή του Πλάτωνος ή του Πλουτάρχου είναι φωνολογικά, γραμματικά και λεξιλογικά ίδια και απαράλλακτη η γλώσσα που μιλάμε και γράφουμε στα τέλη του 20ου αιώνα. Μεταβολές στην προφορά, στη γραμματοσυντακτική δομή και στο λεξιλόγιο της Ελληνικής πραγματοποιήθηκαν πολλές. Ωστόσο, ούτε η δομική φυσιογνωμία της Ελληνικής ούτε το λεξιλόγιό της αλλοιώθηκαν τόσο πολύ, ώστε να μη γίνεται αντιληπτό ότι πρόκειται για την ίδια γλώσσα.

ΟΚ: "δεν μοιάζουν δα και σαν δύο σταγόνες νερό, αλλά δεν απέχουν και πολύ". Θα κάνουμε δύο πειραματάκια τώρα. Θα ακούσετε αυτό (RealAudio) και θα μου πείτε ειλικρινά αν πάει το μυαλό σας πως πρόκειται για την ίδια γλώσσα με αυτήν που μιλάτε. Ή, ακόμα καλύτερα, βάλτε το να παίξει σε κάποιο γνωστό σας και ρωτήστε τον τι γλώσσα νομίζει ότι είναι (θα με ενδιέφερε να ακούσω απόψεις). Αν μπορεί να δώσει και μία καλή περίληψη του νοήματος, τότε τι να πω, κάνω λάθος. Και μην αρχίσετε τα "αποκλείεται να μίλαγαν έτσι" και "αυτά είναι φραγκολεβαντίνικα, όχι ελληνικά", ή μάλλον αν τα αρχίσετε σκεφτείτε ότι αυτό μάλλον ενισχύει το point μου: η αρχαία, στο πλήρες της μεγαλείο, είναι μια γλώσσα που κανένας απολύτως σύγχρονος Έλληνας δε θα αναγνώριζε για δικιά του αν δεν του είχαν πιπιλίσει τον εγκέφαλο με ένα σωρό κοτσάνες.

Το δεύτερο πειραματάκι, είναι ίδιο με το πρώτο, αλλά με κείμενο:
pantakhee oon moi deela esti hoti emanee megaloos ho kambuesees.
(sas enohli i fonitiki apoδosi me to latiniko alfavito esthaneste oti "klevo"; Ke eδo yati katalavenete ti lei;)

Φυσικά, οι δομικές ομοιότητες είναι αρκετές. Ας πούμε τόσο η νέα όσο και οι παλιότερες μορφές της ελληνικής, έχουν πτώσεις, εγκλίσεις, άρθρα κλπ. Αυτό που έχει αλλάξει κατά κύριο λόγο, όπως επισημαίνει και ο Γ.Μπ., είναι ο τρόπος δήλωσης. Δηλαδή, και στον Όμηρο και σήμερα υπάρχει π.χ. Γενική πτώση των ονομάτων σε -ος (π.χ. Πρίαμος). "Απλώς" στον Όμηρο δηλώνεται με -ιο (Πριάμιο) ενώ σήμερα με -ου (Πριάμου). Έτσι λοιπόν, συμπεραίνουμε θριαμβευτικά, ίδια δομή, διαφορετικό περιτύλιγμα, big deal για το περιτύλιγμα, μιλάμε την ίδια γλώσσα με τον Όμηρο.

Το κακό με αυτού του είδους τη συλλογιστική είναι ότι δε φράσεται προς τα πίσω. Ας πούμε θα μπορούσε να παρατηρήσει κάποιος ότι υπάρχει Αιτιατική και στην πρωτοινδοευρωπαϊκή (-um), η οποία εξακολουθεί να δηλώνεται στην ελληνική με -ον (jugum-ζυγόν). Σημαίνει αυτό ότι μιλάμε την ίδια γλώσσα με τους νεολιθικούς κατοίκους της δυτικής Ευρασίας; Και το πραγματικά κακό με αυτού του είδους τη συλλογιστική είναι ότι δε φράσεται προς τα μπροστά. Οι Σάξωνες π.χ. διατήρησαν κι αυτοί τον ΙΕ τύπο της αιτιατικής (και ακόμα και σήμερα υπάρχει ένα ίχνος του στην αγγλική λέξη "whom"). Σημαίνει ίσως αυτό ότι μιλάμε την ίδια γλώσσα με τους Σάξωνες; Σημαίνει ίσως ότι όλες οι ΙΕ γλώσσες είναι η ίδια γλώσσα; Για βάλτε έναν τρίχρονο να συνενοηθεί με Σουηδούς! Προφανώς πρέπει να μπει κάποιο όριο στη συλλογιστική και αυτό το όριο είναι το εθνικό/φυλετικό/πατριωτικό. Πολύ ωραία. Αν ήταν και επιστημονικό ακόμα καλύτερα, αλλά δυστυχώς τυγχάνει ιδεολογικό μέχρι αηδίας...

Δεύτερον, οι δομικές διαφορές είναι και υπαρκτές και σημαντικότατες. Για παράδειγμα σε σχέση με τη Μυκηναϊκή εποχή είμαστε -3 πτώσεις. Ο μέλλοντας σχηματίζεται περιφραστικά, όπως και η υποτακτική. Απαρέμφατο δεν υπάρχει πια. Τα κύρια ονόματα παίρνουν άρθρο (αυτό είναι πολύ σημαντική διαφορά: αν πω "Τάσος είναι καλός άνθρωπος" δεν υπάρχει ούτε ένας ομιλητής της νέας ελληνικής που δε θα με θεωρήσει αυτομάτως ξένο, κι όμως αυτή ήταν η σωστή σύνταξη μέχρι την ελληνιστική εποχή[*]). Η μέση φωνή έχει εξαφανιστεί. Η νέα ελληνική δεν κάνει καμία απολύτως διάκριση μεταξύ μακρών και βραχέων (οι Έλληνες δυσκολεύονται να κάνουν αυτήν τη διάκριση ακόμα και στις ξένες γλώσσες). Με ελάχιστες εξαιρέσεις (κυρίως δάνεια και απομεινάρια), μπορείς να καταλάβεις το γένος ενός ουσιαστικού από την κατάληξή του: -ος (αρσ.), -η/-α(θηλ.), -ο/-ι (ουδ.). Αυτές είναι όλες πολύ σημαντικές δομικές διαφορές. Το ότι έχουν προκύψει με μικρά ανεπαίσθητα βήματα κατά το χρονικό φάσμα 100 γενεών που η καθεμία καταλάβαινε την προηγούμενη, δε μου λέει απολύτως τίποτα. Το ίδιο ακριβώς ισχύει για τα hindi σε σχέση με τα αρχαία ινδικά, για τα αγγλικά σε σχέση με τα old english, για οποιαδήποτε "γλώσσα" υπό διαχρονική θεώρηση.

Πάμε παρακάτω:

Στην Ελληνική, λέξεις όπως ουρανός, θάλασσα, γη, γλώσσα, παιδεία, ελευθερία, αδελφός, φίλος, αγαπώ, βλέπω, επιθυμώ, καλός, κακός, επειδή, όταν, εάν, εγώ, συ[...] δεν είναι ούτε αρχαίες, ούτε βυζαντινές, ούτε νέες. Τις χρησιμοποιούν οι Έλληνες (με την ίδια ή και με διαφορετική σημασία, με τον ίδιο ή και παρηλλαγμένο τύπο) πολλούς αιώνες τώρα, σε μια χρήση που πολύ εύστοχα χαρακτηρίζεται ως διαχρονική.

Ωραία: το βασικό λεξιλόγιο δεν αλλάζει εύκολα και έχουμε λίγο μεγαλούτσικο βασικό λεξιλόγιο. ΚΑΙ; Βρείτε μου μία γλώσσα στην οποία να μην ισχύει αυτό, ειδικά αν είμαστε ικανοποιητικά χαλαροί ως προς το τι συνιστά διαχρονική χρήση (γι' αυτό και τόνισα το "με την ίδια ή και με διαφορετική σημασία, με τον ίδιο ή και παρηλλαγμένο τύπο"). Για την ακρίβεια ισχύει για όλες τις γλώσσες, ακόμα και για αυτό το τέρας γλωσσικής κατάντιας (σε σχέση με τη δικιά μας την Υπεργαμάτη Γλώσσα καρακαταεννοείται) που λέγεται αγγλικά: 95% του βασικού λεξιλογίου προέρχεται από την Old English (1000 χρόνια πριν) και 90% του βασικού λεξιλογίου προέρχεται απ' ευθείας από την πρωτοινδοευρωπαϊκή (5000 χρόνια πριν).

Την εξύμνηση των προσπαθειών καθαρμού της γλώσσας και επιστροφής στις ρίζες την αφήνω παντελώς ασχολίαστη. Θα περιοριστώ να πω ότι αν ήταν τόσο ενιαία η γλώσσα, τι σκατά τον θέλαμε τον καθαρισμό και να παρατηρήσω ότι πολύ θα ήθελα σε κάποιο λεξικό του 2998 να διαβάζω για το σπέσιαλ χαρακτηριστικό των greeklish, που πέρα από τη φυσική τους συμπάθεια προς τα αγγλικά δέχθηκαν και τεράστιες "τονωτικές ενέσεις" επαφής με τα USAn χάρη στις φιλότιμες προσπάθειες των ελλήνων μπίζνεσμεν.

Τελικά δε μπορώ να καταλάβω τι προσπαθεί να αποδείξει αυτό το κείμενο. Ότι επειδή διαχρονικά η δομική ομοιότητα νέας και αρχαίας είναι αρκετά προφανής για έναν γλωσσολόγο, πρόκειται για την ίδια γλώσσα[+]; Ότι επειδή η Ελληνική είναι λίγο πιο συντηρητική από άλλες γλώσσες (σίγουρα λιγότερο απ' ό,τι παρουσιάζεται) μπορούμε να μιλάμε για ενιαία γλώσσα σε διάστημα 40 αιώνων; Ότι επειδή η Ελληνική δεν "έσπασε" σε άλλες γλώσσες (που έσπασε, αλλά έχουμε μέχρι στιγμής κάνει τα πάντα για να το "ξεχάσουμε") αυτό αυτομάτως την κάνει ενιαία γλώσσα; Πολύ εκτός θέματος τα βρίσκω όλα αυτά. Ενιαία είναι η γλώσσα που όλοι οι ομιλητές της αλληλοκατανοούνται χωρίς προσπάθεια και προφανώς υφίσταται μόνο συγχρονικά (και διαχρονικά για όχι περισσότερο από 3-4 γενιές). Αν έχει μία ιδιαιτερότητα η Ελληνική γλώσσα, αυτή δεν είναι να κόβει βολτούλες ανάμεσα σε επίπεδα περιγραφής χωρίς να προκαλούνται λογικά σφάλματα. Αν έχει μία ιδιαιτερότητα η Ελληνική γλώσσα, αυτή είναι ότι στην τρισχιλιετή ιστορία της κάθε άλλο παρά της έλειπαν οι διάφοροι ιδιαιτερολάγνοι (sic). Τελεία και παύλα.

Ακούω γνώμες, αν και ελπίζω να είστε όλοι σε καμία παραλία και να μη δίνετε πεντάρα αν ζω ή πεθαίνω.

[*] και νομίζω μόνο στην ελληνική από όλες τις ΙΕ γλώσσες έχει συμβεί αυτή η μεταβολή.
[+] ίσως τότε, επειδή η δομική ομοιότητα μεταξύ ανθρώπου και χιμπατζή είναι προφανής για ένα βιολόγο (98% κοινό DNA, τρομερά παρόμοιος φαινότυπος), πρόκειται για το ίδιο είδος;